Tečaj mjerenja svemirskih udaljenosti

4. Udaljenost do najbližih zvijezda - metoda paralakse (1-50 pc)

Najveće udaljenosti koje se još uvijek mogu određivati izravnim geometrijskim metodama su one do bližih zvijezda. Takve zvijezde se tokom godine, usljed gibanja Zemlje oko Sunca, prividno pomiču po nebeskom svodu tj. relativno obzirom na udaljene zvijezde. Mjereći te pomake, tj. tzv. kut paralakse može se (vidi sliku) odrediti udaljenost do zvijezde.

Zvjezdana paralaksa Promatrajući prividni pomak zvijezde na svemirskom svodu tokom šest mjeseci moguće je odrediti tzv. paralaksu te zvijezde tj. kut beta. Poznavanje udaljenosti od Zemlje do Sunca (=1 astronomska jedinica) onda pomoću elementarne trigonometrije omogućuje određivanje udaljenosti do zvijezde. Relativne udaljenosti i kutevi na ovoj slici nisu vjerni! I za najbliže zvijezde kut paralakse beta je manji od jedne lučne sekunde!

Prvo takvo mjerenje izveo je 1838. godine njemački astronom i matematičar Friedrich Wilhelm Bessel (1784-1846) odredivši da je udaljenost zvijezde 61 Labuda oko šest svjetlosnih godina (pogriješio je svega šest posto). Tada je postalo jasno da je svemir mnogo veći nego što se prije mislilo.

Što su zvijezde udaljenije to je njihova paralaksa manja i teže ju je odrediti. Najudaljenije zvijezde čiju je udaljenost bilo moguće izmjeriti ovom metodom su zvijezde u otvorenoj zvjezdanoj nakupini Hijade u sazvježđu Bika s udaljenošću od 46 parseka.

Parsek (pc) je osnovna jedinica za mjerenje udaljenosti u svemiru koja u posljednje vrijeme potiskuje iz upotrebe svjetlosnu godinu. (1 pc = 3.26 svjetlosnih godina). Jedan parsek je definiran kao udaljenost na kojoj bi zvijezda imala paralaksu od jedne lučne sekunde. To je, dakle, udaljenost s koje se polumjer zemljine orbite vidi pod kutem od jedne sekunde.

Želite li znati više? Osim ovdje opisane trigonometrijske paralakse, za mjerenje udaljenosti koriste se i srodne metode kinematičke paralakse (zbog gibanja zvjezdanih nakupina), statističke paralakse, sekularne paralakse, ekspanzijske paralakse itd. Opis ovih metoda može se naći na stranicama Neda Wrighta. (Engl.) Jedna od takvih metoda je i dinamička paralaksa opisana na stranicama e-škole astronomije.

Udaljenost do Sunca

Udaljenosti 50 pc - 10 kpc (Hertzsprung-Russellov dijagram)

Home || Svemirski orijentiri | Tečaj mjerenja udaljenosti | Povijest svemira | Tamna tvar | Crne rupe | Pitanja | Sitemap

Send feedback to this page to: kkumer@phy.hr	Last update: 2000-08-09